Sztuka sakralna to prawdziwe bogactwo, które wynika nie tylko z obszerności Biblii i innych świętych ksiąg, ale także z różnorodności Kościołów na całym świecie. Ikona należy do sztuki sakralnej i wywodzi się z Kościoła Wschodniego. Chociaż teoretycznie jest ona znana na Zachodzie, w istocie dla wielu owiana jest tajemnicą. Pojawiają się pytania o ich etiologię, czy o to, czy się je maluje czy pisze. Odmienna zachodnia tradycja kulturowa często samoczynnie powoduje mylenie pojęć i błędy odbiór tych obrazów. Rozjaśnimy temat ikon sakralnych i wyjaśnimy czy są one pisane, czy też malowane.
Krótka historia Ikony
Ikony są utożsamiane z kulturą wschodnią, a konkretnie z kościołem prawosławnym. Często uznawane są za dziedzictwo kulturowe Rosji, tymczasem pierwsze ikony powstawały w V wieku kiedy to kościół nie był jeszcze podzielony. Warto sięgnąć do dat historycznych, z których dowiemy się, że Ruś przyjęła nową religię w 988 roku, a więc kilka wieków po tym, jak pierwsze ikony ujrzały światło dzienne. Można więc powiedzieć, że ikony należą do sztuki całego świata chrześcijańskiego, chociaż jednocześnie trzeba przyznać, że najbardziej rozpowszechnione zostały w kościele wschodnim.
Nazwa “ikona” wywodzi się z greckiego słowa obraz -είκοών (eikon). W ten sposób w Bizancjum określano obrazy przedstawiające obraz Jezusa, Maryi Bogarodzicy, a także Apostołów i Proroków. Z czasem miano to zaczęto przypisywać także wszystkim obrazom świętych, oraz wydarzeniom obrazującym historie opisywane w Biblii. Ikona religijna niewątpliwie jest rysem artystycznym, ale ten w tym przypadku gra drugie skrzypce. Na pierwszym planie jest bowiem kwintesencja prawd wiary, boskości i ujawienia Tajemnicy Boga oraz wiary.
Pisanie ikon czy malowanie ?
Zanim odpowiemy na kluczowe pytanie przyjrzyjmy się co wielcy tego świata mówili na temat ikon, a także jak te były i są postrzegane. Według Jana z Damaszku pierwszą ikonę stworzył sam Bóg. Mówi się, że zawarł on w niej czysty obraz Boga – Syna Człowieczego. Idąc tym śladem dochodzimy do twierdzenia, że każdy z nas, wierzących nosi w sobie ikonę Boga Stwórcy, który jest odpowiedzialny za to, że istniejemy, że jesteśmy stworzeni na obraz i podobieństwo Boga Ojca. To w tej ikonie zapisane są cechy chrześcijańskich wartości i prawd. Zapisane, a więc nie namalowane, podobnie jak Pismo Święte, które jest słowem pisanym oddanym w taki sposób, by stworzyć odbiorcy wyraźny obraz – przesłanie. O tym, że malowanie ikon nie ma odniesienia do faktycznego ich przesłania dowodzi analiza św. Augustyna, który stworzył poniekąd mini przewodnik ich czytania.
Według św. Augustyna na pierwszy poziomie odczytywania następuje zapoznanie się z tematem, a więc dokonuje się analiza tego czy temat jest odzwierciedleniem wydarzeń z Biblii lub żywota świętego. Oczom ukazuje się wizerunek postaci lub rys wydarzenia. Na poziomie drugim odnajduje się sens obrazu poprzez rozpoznanie symboli, zastosowanych kolorów, przestrzeni oraz wszelkiego rodzaju szczegółów i znaków. Przechodząc do poziomu trzeciego doświadcza się tzw. poziomu zwrotnego. To właśnie wtedy nawiązuje się prawdziwa nić niosąca przesłanie dla widza. Czwarty poziom zyskał swoją nazwę – anagonię. W tym momencie dochodzi do niezakłóconej niczym kontemplacji i zjednoczenia. Ikona sakralna to katechizm zapisany w obrazie.
Ikonopisanie w skrócie
Pisanie ikon to sztuka wykonywana w określony sposób. Należy podkreślić, że pisanie ikon odbywa się zgodnie z zbiorem rygorystycznie przestrzeganych reguł, których uczy się na specjalistycznych warsztatach ikonopisania. Obrazy wykonuje się na dobrze wysuszonym drewnie stanowiącym podobrazie. Zazwyczaj stosuje się drewno topoli, lipy oraz olchy. Do pisania ikon nie stosuje się drewna iglastego. Podobrazie składa się z 3 sklejek drewnianych pomiędzy którymi znajduje się płótno. Z jednej strony jest to zabieg techniczny, z drugiej także tutaj znajdziemy odniesienie do wiary – twarz Jezusa przed męką została odbita na płótnie.
Pisanie ikony odbywa się przy pomocy suchych pigmentów mieszanych z białym winem i żółtkiem. Na koniec stosuje się 24 karatowe, płatkowe złoto, które jest nakładane na aureole. Dopuszczalne jest zastąpienie złota srebrem, platyną lub białym złotem. Każda ikona sakralna jest opatrzona imieniem przedstawianego świętego lub oznaczeniem wydarzenia, które zostało zobrazowane. Zabezpieczeniem ikony jest szelak lub olifa będąca rodzajem werniksu. Ważnym elementem ikonopisania jest to, że wszystkie materiały, które zostają użyte do stworzenia ikony powinny być naturalne.
